Tùy theo dáng cây, ta có thể sửa theo thế đứng, thế nghiêng, thế nằm; bằng cách cắt gọt, đục đẽo cho lồi lõm, làm lão hóa, tăng thêm trị giá của cây mai bến tre… Chơi kiểng, chơi bonsai thì phải luôn luôn cắt tỉa, uốn sửa cho đẹp. Phương pháp sửa mai bao gồm: cắt tỉa uốn nắn, căng kéo, quấn dây đồng, neo, cảo, đục, khoét, làm lão hóa…
1. Kỹ thuật sửa thân – Thân là thành phần to cứng sau gốc, muốn sửa phải có nòng sắt, cảo, cây nêm, dây kẽm, dây đồng. Việc đầu tiên, phải để thân cây trước mặt, xoay qua xoay lại, nghiên cứu mua thế uốn cho đúng.
– Lấy nòng bằng sắt đã uốn sẵn, cặp ôm ấp sát vào thân cây, lấy dây kẽm buộc trong khoảng từ từng ruột một, từ gốc cây trở lên siết thật chặt, ép cho thân cây ấp ủ lấy nòng sắt. Lâu ngày, thân cũng sẽ cong queo theo thế của nòng sắt.
– Muốn uốn cong một đoạn thì cần cột kẽm 2 đầu rồi căng xoắn dây kẽm lại, thân cây sẽ cong nằm xuống như thế thác đổ. Còn thân nhỏ, nhánh nhỏ chỉ cần lấy dây kẽm đủ to, quấn thưa dọc theo thân, nhánh, rồi hai tay kềm uốn vặn vẹo xoắn theo chiều khu ốc, dây kẽm giữ lại theo hình mình đã uốn.
– Cây bonsai rất ngắn, rất giòn, phải uốn trong khoảng từ, mỗi ngày một chút, lâu ngày cũng sẽ đúng theo hình ta muốn. Thân cây bắt buộc phải đầu voi đuôi chuột, nghĩa là gốc lớn, thân cây nhỏ dần dần lên tới ngọn mới đẹp. Gốc đẹp mà thân cây bị cưa cắt ngang đứt đoạn có thẹo lớn, mất ngọn là làm mất giá trị của cây mai.
>>Xem thêm: Hướng dẫn cách trộn đất trồng mai tốt nhất
hai. Kỹ thuật sửa rễ – Rễ là thành phần nằm sâu dưới đất, rất cứng, giòn, khó sửa. Muốn sửa phải moi rễ lên, lấy đá chêm, căng kéo, xếp đặt cho xòe ra bốn phía, theo kiểu chân nôm, hoặc cho lắt léo lồi lõm, nằm trên mồm chậu mới đẹp.
– Bộ rễ rất quan yếu, góp phần chăm sóc sắc đẹp cho cây kiểng, nhất là cây bonsai, bộ rễ phải nổi hẳn lên trên mặt khay, chậu, dĩa.
– Kiểng cổ còn để lại phổ thông cây có bộ rễ kỳ lạ, uốn thành hình chân thú: Long, Lân, Quy, Phụng trông rất đẹp mắt.
3. Kỹ thuật sửa gốc – Cây mai thường là cây đơn thân, nên gốc rất lớn, phải sửa ngay từ lúc cây còn nhỏ, giả dụ để to quá khó sửa. Tùy theo dáng cây, ta có thể sửa theo thế đứng, thế nghiêng, thế nằm; bằng cách cắt gọt, đục đẽo cho lồi lõm, làm lão hóa, tăng thêm trị giá của cây mai.
– Kiểu xưa còn để lại phổ thông gốc hóa long, hóa hổ hết sức quý giá. Ngày nay cây bonsai có gốc xù xì, lồi lõm, uốn nắn hài hòa giữa cây với chậu. Gốc còn dùng để Phân tích tuổi của cây, càng già càng quý.
4. Kỹ thuật sửa cành – Cây mai có rất nhiều cành, cành kết hợp với thân uốn thành thế, phối hợp với tàn lá uốn thành tay. Sửa nhánh khá dễ bằng cách cắt tỉa hoặc quấn dây uốn xoắn.
– Cắt tỉa là công cu li nhất, muốn cho nhánh xoay về hướng nào thì cắt đọt ở nách lá về hướng ấy, ngay nách lá đó sẽ mọc một chồi non xoay về hướng ta muốn. Cách này đẹp, nhưng phải đợi lâu mới thành nhánh đủ to.
– Quấn dây đồng, dây kẽm: chỉ cần một dây kẽm đủ lớn, dài gấp đôi nhánh cây để quấn cho đủ, ngày nay có dây nhôm bọc chỉ chung vòng vo, rất nhân tiện vì không ăn khuyết vô vỏ cây. Quấn dọc theo nhánh muốn uốn, theo chiều kim đồng hồ cho đồng nhất, hai tay nắm lấy nhánh. Chúng ta không nên để quá lâu ngày vì có dấu dây kẽm ăn khuyết vào nhánh uốn, sẽ không đẹp bằng phương pháp cắt tỉa. Quấn kẽm có ích là nhanh và có thể uốn kéo một nhánh từ bên này qua bên kia thân cây, lúc ở mé ấy thiếu tàn nhánh.
– Theo kiểng cổ, uốn tàn thường ngày bên nào theo bên đấy gọi là tàn văn, còn uốn tàn từ mé bên này kéo sang qua mé bên kia gọi là tàn võ. Còn nhánh lớn quá không quấn dây kẽm bẻ được thì phải dùng nòng sắt cặp, như uốn thân cây vậy.
5. Kỹ thuật tỉa lá – Cây mai trồng ngoài vườn để chơi hoa thì ít có ai tỉa lá. Cây mai trồng trong chậu thành kiểng, thành bonsai mới tỉa lá cho thông thoáng để thấy rõ thân, nhánh, nhất là mai bonsai phải tỉa cho thật thoáng để thấy cả cỗi rễ, cành nhánh cho đẹp. Tỉa lá chỉ cắt bỏ các lá dôi thừa, các đọt non mới mọc ra dài quá, che khuất cả mặt chính của cây.
– Nhưng bất cứ cây mai nào có giá trị nhất dù trồng ở đâu, trồng theo kiểu nào, đến Tết đều phải lảy hết lá, để thúc đẩy ra hoa trong 3 ngày Tết.
6. Công nghệ lão hóa – Ngày xưa muốn có cây mai kiểng già phải đợi nhiều năm, ngày nay có nhiều công cụ như: dụng cụ đục khoét và chất hóa học để làm lão hóa cây tốc độ hơn. Muốn làm cho thân cây phù lên, thì sử dụng cây đập dài theo chỗ ấy cho bầm dập phù lên, hoặc dùng kim châm thật mạnh, đều chung quanh thân cây (nhưng nên nhớ phải chừa một đường rãnh nhỏ trên vỏ, để cho cây có thể dẫn nhựa lên nuôi cây). Cây phản ứng nứt da thành sẹo. Bôi thuốc vào, khi cây lành sẹo, sẽ thấy chỗ đấy phù lên, sần sùi có vẻ già nua.
– Thuốc hóa học để làm lành sẹo cho cây kiểng thông dụng nhất là vaseline. Giả dụ không mua được thuốc trên, thì có thể tự chế bằng cách nấu mỡ bò với thuốc ký ninh vàng và thuốc trừ nấm.
– Để làm bóng những chỗ lột da tạo lão hóa, thì sau lúc lột vỏ một đoạn thân hoặc một đoạn nhánh xong rồi, phải lấy giấy nhám đánh cho trót lọt, mới xoa thuốc như oxy đồng hoặc acid citric hay lưu hoàng calci, chỗ đấy sẽ trở thành trắng và bóng láng.